निमिष्कृत

  मी लहान होतो तेव्हा दूरदर्शनवर रामानंद सागर यांचे रामायण, तसेच चाणक्य आणि बी आर चोप्रांचे महाभारत लागायचे. तेव्हाही त्या वयातल्या आकलनाप्रमाणे मला त्याबद्दल खूप उत्सुकता आणि कुतूहल असायचे. दर शनिवारी त्या वेळेस लोकमत पेपरसोबत येणाऱ्या चित्रगंधा पुरवणीत महाभारताचे शूटिंग रिपोर्ट यायचे, तेही आवडीने मी वाचायचो. त्यावेळेस नुकतेच चित्रलेखा साप्ताहिक सुरू झाले होते, त्यातही मालिकांबद्दल माहिती यायची. नंतर चित्रलेखाचे जी नावाचे सिनेमा क्षेत्राला वाहिलेले मासिक आले परंतु ते कालांतराने बंद पडले. आता तर चित्रलेखा पण बंद झाले.  नंतर दूरदर्शनला स्पर्धा सुरू होऊन खासगी वाहिन्या एका पाठोपाठ एक सुरू झाल्या. बी आर चोप्रांच्या महाभारत नंतर पुन्हा महाभारत बनवण्याचा प्रयत्न लवकर कुणी केला नाही. रामानंद सागर यांनी उत्तर रामायण आणि श्रीकृष्ण नावाची सिरीयल मात्र बनवली होती. मग मला आठवते की, स्टार प्लसवर एकता कपूरने महाभारत सुरू केले होते, परंतु तिला ते जमले नाही आणि लोकांचा रोष पत्करून बंद करावे लागले. मग प्रेक्षकांना असे वाटायला लागले की, बी आर चोप्रा व्यतिरिक्त कोणी दुसरा व्यक्ती महाभारत बनवू श...

गावात पुन्हा एकदा पारंपारिक जत्रा भरली होती. रंगीबेरंगी पताका आकाशाला स्पर्श करत होत्या, भेळ-पाणीपुरीच्या गाड्यांवरून मसाल्याचा सुवास येत होता, आणि लहानग्यांचा हसण्याचा गोंगाट चारही बाजूंनी घोंघावत होता. संध्याकाळच्या गार वाऱ्यात विविध दुकानांतून संगीताचे ताल ऐकू येत होते, ज्यावर तरुण-तरुणी झुलत होते. कुणी मृत्यूला आव्हान देऊन मौत का कुआ खेळत होतं. जत्रेतील लायटिंग आणि आकाशातील पूर्ण चांदण्यांनी गाव उजळले होते. सर्वजण थोड्या वेळासाठी आपली दुःखे विसरून जत्रेत सामील झाले होते. त्या रंगीबेरंगी गर्दीत, सुमेधा आपल्या नवऱ्याबरोबर हळूच चालत होती. तिच्या चेहऱ्यावर समाधानाचा हलका भाव होता, पण डोळ्यांत एक गूढ उदासी लपलेली होती. तिच्या हातातली साडी हलक्या हवेत लहरत होती, आणि सोन्याच्या बांगड्या किंचित खणखणत होत्या.  तेवढ्यात, एका भेळच्या गाडीजवळ तिची नजर अडखळली.  समोर उभा होता आदित्य. त्याचा हातात हात घेतलेली त्याची नाजूक पत्नी बाजूला उभी होती. त्याच्या चेहऱ्यावर सुमेधाला बघताच मनाच्या बाउलमध्ये एक आठवण तरळली, त्यात आणखी आठवणी पडल्या आणि आठवणींची भेळ जमली. दोघांचे डोळे एकमेकांवर स्थिरावल...

अपयशाचं आणि दु:खाचं 100 टक्के खापर फक्त परिस्थितीवर आणि इतर लोकांवर फोडण्यात तसेच आपले दोष सतत इतरांकडे फॉरवर्ड करण्यात आणि सतत काही ना काही तक्रार करण्यात वाकबगार असलेल्या लोकांच्या मानसिकतेचा घेतलेला हा वेध! प्रथम "खापर" शब्दाचा अर्थ आणि "अपयशाचे खापर इतरांवर फोडणे" या वाकप्रचारातील त्याचा अभिप्रेत अर्थ समजून घेऊया. खापर म्हणजे मातीपासून बनवलेली भांडी, विशेषतः फोडके किंवा तुटलेले मातीचे भांडे. ग्रामीण भाषेत किंवा पारंपरिक वापरात, "खापर" हे तुटलेल्या मातीच्या भांड्याचे प्रतीक असते, जे आता उपयोगी नाही. "अपयशाचे खापर इतरांवर फोडणे" या वाकप्रचारात "खापर" हे अपयशाचे प्रतीक आहे. म्हणजे एखाद्या गोष्टीत अपयश आले, चूक झाली, तर त्याची जबाबदारी स्वतः न घेता ती इतरांवर ढकलणे. जसे तुटलेले खापर कोणावर तरी फोडले जाते, तसंच स्वत:च्या चुकांची किंवा करु न शकलेल्या कामाची जबाबदारी दुसऱ्यावर टाकली जाते. उदाहरणार्थ, एखाद्या प्रोजेक्टमध्ये चूक झाली, पण बॉसने ती चूक टीमवर ढकलली तर म्हणता येईल की, "बॉसने अपयशाचे खापर टीमवर फोडले." हे वाक्यप्रचार मर...

आजचा काळ म्हणजे मोबाईल, सोशल मीडिया आणि चॅटिंगचा काळ. एकमेकांशी संवाद साधताना प्रत्यक्ष भेटीत जशा आपल्या चेहऱ्यावरच्या भावना बोलक्या होतात, तशी आता या भावनांची जबाबदारी इमोजींवर आली आहे. प्रत्यक्ष संवादात आपला चेहरा, डोळे आणि आवाज भावना पोहोचवतात, पण मोबाईलवरील चॅटिंगमध्ये ही जबाबदारी घेतली आहे इमोजींनी! इमोजी म्हणजे फक्त रंगीत चित्रं नाहीत, तर ते डिजिटल संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत. “इमोजी” हा शब्द जपानी भाषेतून आला आहे. “E” चित्र आणि “Moji” = अक्षर. म्हणजेच “चित्र-अक्षर”. पहिले इमोजी १९९९ साली शिगेटाका कुरिता यांनी तयार केले. युनिकोड कॉनसॉरटियम  नावाची आंतरराष्ट्रीय संस्था नवीन इमोजी मंजूर करते. सध्या (2025 पर्यंत) ३,८०० पेक्षा जास्त इमोजी उपलब्ध आहेत. दरवर्षी १७ जुलै हा “जागतिक इमोजी दिन” म्हणून साजरा केला जातो. कधी कधी एखादं वाक्य कोरडं वाटू शकतं, पण त्यात इमोजी टाकल्यावर मूड लगेच समोरच्या व्यक्तीला समजतो. टेक्स्टमध्ये टोन नसतो, त्यामुळे गैरसमज होण्याची शक्यता असते. इमोजी वापरल्याने नेमकी भावना स्पष्ट होते. फक्त शब्दांपेक्षा इमोजी संवाद रंगीत आणि जिवंत करतात. ते एखाद्या भा...

पुण्यातलं एक टिपिकल मध्यमवर्गीय घर. रविवार, सकाळी 9 वाजता. सुमती (घर पुसते आहे): "राजेश, आज घरातलं काम करायचंय. कपाट साफ करायचंय, धूळ पुसायची, मग मला स्वयंपाक करायचाय!" राजेश (क्रिकेट मॅच बघतोय): "सुमती, रविवार म्हणजे विश्रांती. शिवाय आज क्रिकेट मॅच आहे!" सुमती: "तुम्ही काय मॅच बघायला माझ्याशी लग्न केलं होतं का?" राजेश: "तू लग्नात एक करारपत्र बनवायला हवे होते आणि त्यात 'रविवारचे करार' लिहून माझी सही घ्यायला हवी होती!" रोहन: "आई, बाबा, आपण लवासा फिरायला जाऊया ना! मी ड्रोन कॅमेरा सोबत घेईन! तिथले व्हिडिओ युट्यूबवर टाकेन." रुचिरा: "हो, आणि मी माझे फॅशन रील्स अपलोड करण्यासाठी वेगवेगळे फॅशनचे ड्रेस सोबत घेईन! चेहरा शक्य तितका वेडावाकडा करून, ओठ तिरपे तारपे करून सेल्फी घेईन. लाईक मिळवीन. कमेंट कमवीन." सुमती: "हो का? तुला तर मी इन्स्टाग्रामवरच नांदायला पाठवेल. आणि माझं काय? मी एकटी घरात राबते, आणि तुम्ही सगळे जाताय फिरायला?" राजेश: "फिरायला तूही सोबत ये ना! आम्ही तुला थोडंच नाही म्हणतोय? पण रोहन आणि रुचिरा,...

  अमावस्येची रात्र होती. चंद्र सुट्टीवर होता. आकाश काळेकुट्ट होते आणि एकही चांदणी उपस्थित नव्हती. रात्रीचे अकरा वाजले होते.जुन्या बसचं घरघर करणारं इंजिन थरथरत थांबलं, आणि दामोदरने आपले पोते पाठीवर घेतले आणि बस मधून उतरला. स्टॉप पासून त्याच्या गावातलं घर फक्त पंधरा मिनिटांच्या अंतरावर होतं. दामोदरचे छोटे किराणा दुकान होते. दिवसभर शहरात माल खरेदी करून तो आता परत आला होता. पाठीवर गाठोड्यासारखे पांढरे कापडी पोते, हातात टॉर्च, आणि खिशात आपल्या मुलीसाठी (टिना साठी) छोटं खेळणं. सेलवर चालणारं, बटण दाबल्यावर उडणारं रंगीबेरंगी फुलपाखरू, ज्याला पाहून त्याची दोन वर्षाची मुलगी हसत हसत आनंदाने नाचेल, हे त्याला माहीत होतं. दामोदर रस्ता चालू लागला. तो शहरातून नेहमी माल आणायचा परंतु आज जरा त्याला जास्तच उशीर झाला होता. रस्त्यावर एकही माणूस नव्हता. थंड वारा सुटला होता, आणि पायवाटेच्या दोन्ही बाजूला दाट झाडं होती. पानांचा सळसळता आवाज, आणि दूरवरून कधीमधी एखाद्या घुबडाचा घोगरा आवाज. दामोदरने टॉर्चचा प्रकाश पुढे टाकला. झाडांच्या सावल्या रस्त्यावर अस्ताव्यस्त पसरल्या. अर्धा रस्ता पार झाल्यावर, तो त्या ठि...

1957 साली “ट्रान्स नॉर्दर्न एअरवेज” या कंपनीचं एक विमान, फ्लाइट KB713, शिकागोहून व्हॅनकुव्हरला जात असताना कॉलॉरडो येथे अचानक गायब झालं. म्हणजे त्यानंतर त्या विमानाचा संदेश नियंत्रण कक्षाला मिळाला नाही. कॉलॉरडो हे थोडं दक्षिणेकडे आहे, त्यामुळे बहुतेक वेळा शिकागो ते व्हॅनकुव्हर हा मार्ग कॉलॉरडोवरून जात नाही, पण काही फ्लाइट KB713 हे त्याच्या नियोजित मार्गातून भरकटले होते कारण त्याच्या पायलटस् ला समोर आकाशात काहीतरी अभद्र आकृत्या दिसल्या म्हणून त्यांनी मार्ग बदलला आणि ते कॉलॉरडोच्या हवाई क्षेत्रातून जाऊ लागले होते. पण तिथेही त्या आकृत्यांनी त्यांची पाठ सोडली नव्हती. त्याचा शेवटचा संदेश होता: “Mayday! इंजिन निकामी झालंय. आम्ही कोसळतो आहोत” आणि त्यानंतर रेडिओवर शांतता पसरली. नंतर, विमान, प्रवासी, पायलट कोणीच कधीही आणि कुठेही सापडलं नाही. त्यानंतर 66 वर्षांनी, म्हणजे 2025 मध्ये, “स्काय-कनेक्ट एअरलाईन्स”चं एक विमान "फ्लाइट JD221", न्यूयॉर्कहून सिएटलला जात होतं. त्यात नॅथन हॉल हा अनुभवी पायलट होता. त्याच्यासोबत होती एमी रोड्स, सुंदर, उत्साही आणि हुशार कोपायलट. रात्रीची वेळ होती. विमान...